Afyon Şirket Avukatı
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşeli bir düzen bileğildir. Tüze, sosyete ortamında insanların düpedüz nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak dâhilin vardır. Hak değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurmak, içtimai yaşamın gerçekleşmesini tedarik etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin mukabilsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete ortamında insanların gidiş ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte haklar, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-tabiat ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru dâhilin evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Tüze, adamlık seviyesi dâhilin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşunca görüş ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten temalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini tedarik etmek için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların bütünüdür. Elan yaygın bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş içtimai yaşamma düzenidir. Tüze Lafız Mazmunı Tüze kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğruluk” kelimesinin çoğşanlı “ah’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Uran Mazmunı Tüze dönemden döneme değiştiği dâhilin hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) destelanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi ortamında yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş düzlük kısmına Özel Tüze, eşhas ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun serlıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük tarafından güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kırat hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla nazir nitelikteki cümle durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze düzlükında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek dâhilin kullanılır. Tüze düzenini katkısızlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak dâhilin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve tıngır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabil daha bir haklar dallarında daha bir yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya politik temaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan haklar, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik ortamında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun tatbikî amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete ortamında canlı insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından kaynaklanan ihtiyaçlarını mukabillamaya çtuzakışır. Tüze bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni yaşamın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın natürel dokumasına ve bundan ileri gelen ihtiyaçlarına şayeste sarhoş olmak zorundadır. Tüze önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile vabestedır; kazançlı yokluklara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile belirli bir aranjman şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Hak gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet mealında kişisel bir özelliği deyimler. Nefer her devran haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni iletmek yolunda daima ve bileğmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mealı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar düzlükında hukuki kırat olarak söylenti konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum dâhilindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini dâhilermiş kurallar cümleü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve kullanmak durumunda bulunduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini dâhilerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lazım bulunan düzeni saklamak, gerekse onu bileğmaslahattirmeyi meşrulaştırmak dâhilin her devran adalete servurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta mukabilmıza kurulu haklar düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim haklar mealında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan haklar düzenlerinin namına şayeste olup olmadığı açısından bir kırat ve yorum ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve zararlı mukabillıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge ortamında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşamma uyacak, hem bile bu içtimai yaşamın amerikan barış ortamında sürebilmesi dâhilin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çtuzakışacaktır.
Bir cevap yazın